Chấn thương cột sống (Đặc biệt khi có tổn thương tủy ) là một chấn thương nặng, nếu bị bỏ sót hoặc sơ cứu không đúng cách có thể gây tàn thế hoặc tử vong. Vì vậy, cần phải nhận biết chấn thương cột sống và sơ cứu đúng cách từ khi xảy ra tai nạn cho đến khi nạn nhân được chuyển đếnbệnh viện.
Cần nghĩ đến chấn thương cột sống trong những trường hợp sau:
- Có chấn thương vùng đầu và/hoặc có rối loạn ý thức (lơ mơ hay hôn mê…).
- Có cơn đau vùng cổ hoặc lưng, không thể cử động cổ,lưng do ngã cao hay khi thi đấu thể thao có va chạm
- Có biểu hiện nói yếu, tê buốt tay chân ,cử động tay chân yếu hay không cử động được , tự đại tiểu tiện không kiểm soát được, co cứng dương vật.
- Cổ hoặc cơ thể bị xoắn hoặc ở tư thế bất thường do thay đổi tư thế đột ngột.
Khi nghi ngờ nạn nhân bị chấn thương cột sống:
Không nên di chuyển nạn nhân ngay vì có thể gây di lệch ổ gẫy và chèn ép tủy sống gây liệt vĩnh viễn hoặc các biến chứng nghiêm trọng khác. Gọi 0704. 115. 115, để được nhân viên y tế hướng dẫn. Gọi và yêu cầu người khác trợ giúp. Nếu nạn nhân đang đội mũ bảo hiểm, chỉ tháo kính chắn gió nếu để tiếp cận đường thở (cởi bỏ mũ bảo hiểm có thể làm nặng tình trạng chấn thương cột sống). Nếu nạn nhân có biểu hiện nôn hay sặc cho nằm nghiêng (một người cố định đầu và cổ thẳng hàng, người còn lại phối hợp nghiêng nạn nhân đảm bảo giữ cho đầu, cổ và lưng nạn nhân cùng thẳng không được xoắn vặn trong khi nghiêng) sau đó dùng tay móc dị vật trong miệng và đường thở.
Đối với nạn nhân còn tỉnh: Trấn an và khuyên nạn nhân không nên cử động. Quỳ hoặc nằm sau đầu nạn nhân. Đặt khuỷu tay của bạn trên mặt đất hoặc trên đầu gối của bạn để giữ cho cánh tay của bạn ổn định, nắm chặt hai bên đầu của nạn nhân. Hãy tách các ngón tay ra để không bịt tai nạn nhân. Giữ vững và đỡ đầu nạn nhân ở tư thế trung gian này, trong đó đầu, cổ và thân mình thẳng hàng.
Yêu cầu người trợ giúp dùng chăn, khăn tắm, quần áo hay những vật dụng khác… cuộn lại ở hai bên đầu và cổ của nạn nhân để cố định đầu không cho cử động, trong khi bạn giữ đầu của họ ở vị trí trung tính. theo dõi các dấu hiệu quan trọng như ý thức, nhịp thở và mạch.
Đối với nạn nhân bất tỉnh: Quỳ hoặc nằm sau đầu nạn nhân, đặt khuỷu tay của bạn trên mặt đất/trên đầu gối của bạn để giữ cho cánh tay ổn định. Nắm chặt hai bên đầu, hỗ trợ đầu để đầu, thân và chân của nạn nhân nằm trên một đường thẳng. Mở đường thở của nạn nhân bằng kỹ thuật đẩy hàm. Đặt đầu đầu ngón tay của bạn vào góc hàm của nạn nhân (hình 2a). Nâng nhẹ hàm để mở đường thở, chú ý không nghiêng cổ; không dùng kỹ thuật ngửa đầu nâng cằm (hình 2b).
Cố định cột sống cổ nếu nghi ngờ chấn thương cột sống cổ: Dùng nẹp cột sống chuyên dụng hoặc vật liệu có sẵn: túi cát, vật nặng, khăn vải cuộn chặt hay vật dụng khác để cố định hai bên cột sống cổ, lưng, dùng băng keo hoặc dây để cột lại. Đặc biệt chú ý với nẹp cổ, nẹp phải tỳ vào xương đòn, khối cơ vai, đầu trên tỳ vào xương hàm dưới ở hai bên và chẩm ở mặt sau (hình 3). Đặt nạn nhân nằm ngửa trên ván cứng, có thể đặt hai bao cát ở hai bên cổ chiều dài từ tai đến xương đòn rồi cố định bằng dây buộc ở trán, vai, cánh chậu, gối và cổ chân.
Hình 3. Cố định cột sống cổ bằng nẹp chuyên dụng và bằng túi cát
Cố định nạn nhân trên ván cứng: cần ít nhất 4 người, một người chỉ huy đứng trên đầu nạn nhân, hai người đứng bên phía nạn nhân sẽ xoay lưng, một người đứng bên đối diện. Người chỉ huy yêu cầu mọi người cùng lăn nghiêng nạn nhân qua như lăn một khúc cây để đảm bảo đầu cổ thân mình và chân thẳng hàng trong khi Người chỉ huy giữ cho đầu nạn nhân xoay chuyển đồng trục với cơ thể. Nạn nhân phải được xoay nghiêng đồng trục sao cho cơ thể không bị vặn khi xoay. Sau đó đặt miếng ván cứng bên cạnh, cho nạn nhân trở lại tư thế nằm ngửa trên cáng làm sao cho nạn nhân thẳng trục. Dùng các dây cột ngang cố định nạn nhân vào ván, dùng bao cát hoặc quần áo nạn nhân hoặc các vật dụng khác kê hai bên đầu nạn nhân. Đặt nạn nhân đã được cố định trên miếng ván cứng lên cáng và chuyển nạn nhân tới bệnh viện.
Những việc không được làm khi nghi ngờ chấn thương cột sống:
- Không bao giờ đặt nằm sấp khi nghi ngờ có chấn thương cột sống cổ.
- Không xốc, vác, cõng nạn nhân.
- Không chở nạn nhân bằng xe đạp, xe moto, xích lô, taxi.
- Không khiêng, di chuyển nạn nhân bằng ghế tựa thấp, võng, hoặc kê gối dưới đầu khiến cổ gập.
Phòng Quản lý chất lượng bệnh viện
